روح اله عنبری دانشجوی رشته معماری

»» رصدخانه زیگورات چغازنبیل

رصدخانه مجاور زیگورات چغازنبیل

رضا مرادی غیاث آبادی

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و 20 کیلومتری هفت‌تپه و در نزدیکی کرانه غربی رود دز جای گرفته است.

این زیگورات نیایشگاهی است که در سال1250 پیش از میلاد در دوره عیلامیان به فرمان پادشاه مشهور عیلامی به نام «اونتاش‌ گال» (1265- 1245 پیش از میلاد) در میانه شهر «دور اونتاشی» ساخته شده است.

زیگورات چغازنبیل که از بزرگترین بناهای باستانی ایران به شمار می‌رود، به تمامی از خشت و آجر در زمینی به مساحت 11000 متر مربع و در 5 طبقه ساخته شده و ارتفاع آن در زمان آبادانی به قریب 50 متر و سطح زیربنای آن به 25000 متر مربع می‌رسیده است. هم اکنون نیمی از ارتفاع این بنا از بین رفته است.

تقویم آفتابی زیگورات چغازنبیل

عکس از غیاث آبادی، خرداد 1379

در سه سوی زیگورات چغازنبیل سه بنای کوچک آجری دایره‌ای شکل ساخته شده است که تنها یکی از آنها که در سوی شمال غربی قرار دارد تا حدودی سالم باقی مانده بود و دیگری که در سوی جنوب غربی قرار دارد به دست مرمتگران عضو هیئت کاوش فرانسوی شبیه به نمونه سالمِ شمال غربی بازسازی شد. در این بازسازی تنها نیمی از بنا ساخته شد و از بازسازی نیمه دیگر صرفنظر شد. بنای شمال شرقی کاملاً از بین رفته و تنها شالوده آن باقی مانده است.

در باره کاربرد این سه بنا نظریه‌های متفاوتی عرضه شده بود. رومان گیرشمن سرپرست هیئت کـاوش چغـازنبیـل و نیز آندره پـارو از آن به عنوان «پـوستامنـت» ‌به معنای پایه مجسمه نام برده‌اند. عده‌ای دیگر آنرا سکو، نیمکت، مذبح، محراب و قربانگاه دانسته‌اند؛ و بعضی دیگر به دلیل شکل نیم‌دایره‌ای بنای بازسازی شده از آن به عنوان تریبون سخنرانی یاد کرده‌اند. غافل از آنکه شکل نیم‌دایره‌ای آن تنها به این سبب بوده که تنها یک نیمه آن به دست مرمتگران بازسازی شده است. البته و بی‌گمان احتمال «پایه مجسمه» بودن این بنا منافاتی با کاربرد تقویمی آن ندارد.

در چهار سوی این سه بنا، چهار آفتاب‌سنج آجری به شکل تاق‌نما یا پنجره‌نما ساخته شده است که با آفتاب‌سنج‌های رصدخانه نقش‌رستم شباهت ظاهری دارند.

به گمان این نگارنده، این سه بنا که بر روی هم مجموعه واحدی را تشکیل می‌دهند، یک رصدخانه یا تقویم آفتابی برای سنجش گردش خورشید و به تبع آن نگهداشتن حساب سال و سالشماری و استخراج تقویم و تشخیص روزهای اول و میانی هر فصل سال یا اعتدالین بهاری و پاییزی و انقلاب‌های تابستانی و زمستانی بوده است.

چگونگی ایجاد سایه‌ها در تقویم آفتابی زیگورات چغازنبیل

طرح از غیاث آبادی

تغییرات زاویه بین گوشه‌های آفتاب‌سنج‌ها (که تعدا آنها در مجموع به 12 عدد می‌رسیده است) با تغییرات زاویه طلوع خورشید در آغاز هر یک از فصل‌های سال برابر است. یا عبارت دیگر این آفتاب‌سنج‌ها به گونه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که بتوان هنگام طلوع یا غروب خورشید با مشاهده سایه‌های متشکله در آن، آغاز یا میانه هر یک از فصل‌ها که منطبق با اعتدال‌های بهاری یا پاییزی و انقلاب‌های تابستانی و زمستانی می‌باشد را تشخیص داد. اینگونه گاهشماری که نه مبتنی بر ماه‌های دوازده‌گانه، که بر مبنای تقسیم برابر فصول به بازه‌های زمانی برابر است، در نظام گاهشماری گاهنباری ایران بکار می‌رفته است.

در واقع شکل خاص این تاق‌نماها که با چند قوس یا ردیفٍ پشت سر هم به ترتیب کوچک می‌شوند؛ در آیین معماری باستان جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند که هر چند در آغاز برای کاربرد ویژه آفتاب‌سنجی آن ساخته می‌شدند، اما بزودی به عنوان یک طرح تزئینی در بسیاری از بناها و بخصوص در دروازه ورودی آن بکار گرفته شد.

نمونه این تاق‌نماها در بناهای باستانی عیلامی و هخامنشی در شوش، بناهای اورارتویی در پیرامون دریاچه وان، بناهای بین‌النهرینی در اوروک و در نیایشگاه سفید، بناهای هخامنشی در تخت‌جمشید، بناهای اشکانی در نسا و هَترا (الحضره)، بناهای ساسانی در فیروزآباد و بیشاپور و تخت‌سلیمان، و نیز در بسیاری جاهای دیگر دیده می‌شوند.

در چغازنبیل آجرهای سازنده این آفتاب‌سنج‌ها اختصاصاً برای همین کاربرد طراحی و قالب‌ریزی شده‌اند و دارای شکل خاص هشت ضلعی می‌باشند. بر روی شش ضلع بیرونی یک رج از این آجرها، کتیبه‌ای به خط و زبان عیلامی نگاشته شده است:

“من اونتـاش گـال، پسر هـومبـانومنـا، شاه انزان وشوش، من در اینجا بنای محترمی ساختم، یک «سیـان کـوک». در «سـال‌ها» و «روزهـا»ی پر شمار پادشاهی طولانی به دست آوردم. من بنا کردم یک «شونشو ایرپی». من برای خدای گال و اینشوشیناک «سیان کوک» ساختم.”

معنای دو واژه مهــم و کلیدی «سیـان کوک» siyan kuk و «شونشو ایرپی» shunshu irpi مشخص نشده است. م. ج. استٍو از سیان‌کوک به معنای احتمالی «دیدگاه، چشم‌انداز، دیدارگاه» نام می‌برد (م. ج. استو، چغازنبیل- دور اونتاش، جلد سوم، متون ایلامی و اکدی، ترجمه اصغر کریمی، 1375) و به گمان ما تا حد زیادی به معنای حقیقی آن که مفهوم «رصدگاه» و «رصدخانه» را می‌رساند، نزدیک شده است. کاربرد این بنا صحت این نام‌گذاری را تایید می‌کند.

همچنین علاوه بر آفتا‌ب‌سنج‌های فوق، بنای زیگورات چغازنبیل بگونه‌ای ساخته شده است که زاویه خط افق با خطی‌ فرضی که گوشه طبقه اول هر ضلع از بنا را به بالاترین طبقه وصل می‌کند، کاملاً برابر با زاویه و مسیر حرکت خورشید بامدادی در هنگام اعتدالین است. از آنجا که هر یک از طبقات زیگورات، کوچکتر از طبقات پایینی خود است، از نگاه ناظری که در محل رصدخانه ضلع شمالی ایستاده است؛ خورشید در مدتی کوتاه، چندین بار از پشت زیگورات طلوع و غروب ظاهری می‌کند. آشنایی کامل و بیشتر با این پدیده می‌بایست با تماشای فیلم تهیه‌شده، انجام پذیرد.

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » روح اله عنبری دانشجوی رشته معماری ( شنبه 87/11/19 :: ساعت 5:40 عصر )

»» عکس های معماری

به نام خدا

عکس های زیر را به ترتیب نگاه کنید:

این بنا، هتل پارسیان آبادان است که یکی از دو هتل ? ستاره آن محسوب می شود و در مسیر نه چندان طولانی آبادان- خرمشهر و در مجاورت هتل کاروانسرا واقع شده است. بازسازی نمای هتل با استفاده از Alucobond در نوع خود جالب توجه است. آنهم زمانی که 2 عکس آخر را می بینیم!

تاریخ عکس: 10/07/87

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » روح اله عنبری دانشجوی رشته معماری ( یکشنبه 87/10/15 :: ساعت 3:29 عصر )

»» مجموعه تاریخی بسطام شاهرود

بسطام یکی از مجموعه‌های زیبا و مهم و تاریخی شاهرود، است.

بسطام در دوره‌های قبل از سلجوقی تا قاجار ساخته شده و شامل بقعه متبرکه امام‌زاده محمدبن جعفر صادق(ع) و آرامگاه بایزید بسطامی، صومعه بایزید، مسجد بایزید و ایوان الجایتو، آرامگاه غازان، مسجد و منار سلجوقی و مسجد جامع و برج کاشانه و مدرسه شاهرخیه است. این بناها از معماری زیبا و جالبی برخوردارند.
گچ‌بری‌های ارزنده‌ای در محل صومعه و محراب ایلخانی بنا به چشم می‌خورد. این بناها در دوره‌های مختلفی ساخته شده است که اکثر آن مربوط به دوره سلجوقی و ایلخانی است مناره این بنا مشابه سایر مناره‌های سلجوقی است و از گره چینی آجری زیبایی تشکیل شده است.
همچنین دو محراب که یکی در مسجد جامع و دیگری در مسجد جنبی (مجموعه بایزید) قرار دارد که در نوع خود یک شاهکار گچبری محسوب می‌شود، مجسد چوبی در سه دوره سلجوقی، ایلخانی، مغولی تغییر پیدا کرده است.

محراب این مسجد که یک محراب گچبری زیبا دارد به دست هنرمند مهندس‌المعمار محمود دامغانی خلق شده است.
این مسجد در دوره سلجوقی مربع شکل و در فضای کوچکی با سقف گنبدی و محراب گچبری ساخته شد که در دوره ایلخانی تخریب و به‌صورت مربع شکل گسترش یافته که در کاوش‌های به‌عمل آمده محراب و اثر پایه‌های بنای قبلی به دست آمده است که توسط مهندسان میراث، مرمت شده است.
بنای ایلخانی هم بعدها در اثر عوامل طبیعی تخریب و در دوره قاجار با پلان مستطیل و بزرگ‌تر از اول ساخته شده با سقف چوبی مسطح پوشیده شده است.
مدرسه شاهرخیه نیز از پلان بسیار جالبی برخوردار است و در حدود 28 حجره در دو طبقه برای استفاده طلاب علوم دینی ساخته شده است.
این مدرسه دارای مسجد، ایوان و زورخانه است. حمام بسطام که در ضلع جنوب شرقی مدرسه شاهرخیه واقع است مشابه سایر حمام‌ها قدیمی از یک ورودی و چند پله که استفاده‌کننده را به سمت پایین راهنمایی می‌کند، تشکیل شده است. سپس به رختکن زیبایی می‌رسیم این فضا دارای 4 سکو برای درآوردن لباس و پوشیدن آن و سپس از طریق یک راهرو با کمی پیچیدگی به سمت گرمخانه راهنمایی شده که گرمخانه نیز دارای فضاهای جانبی است و برای شستشو که در انتهای میز خزانه قرار داشته است که باتوجه به استفاده امروزی به‌جای خزانه در قسمتی از آن دوش تعبیه شد است.
مسجد جامع بنای دیگری است از مجموعه که در ضلع شرقی و محراب گچبری و قسمت‌های شمال و غرب آن از بین‌رفته بود که با پی‌گردی‌ها پایه ستون‌ها به‌دست آمد و قسمت شمال و غرب بازسازی و پایه ستون‌ها در داخل حیاط با آجر فرش مورب مشخص شده است. این بنا همانطور که گفته شده بود دارای محرابی گچبری شده زیبا است که در دوره قاجار مرمت شده است، برج‌کاشانه برجی است آرامگاهی متصل به مسجدجامع که پلانی از بیرون دندانه‌دار است که در دوره ایلخانان مغول ساخته شده است و دارای سردابی است و پله‌ای آن‌را به بالای برج وصل می‌کند که از داخل دیواره برج می‌گذرد. پوشش خارجی بنا فروریخته یا اجرا نشده است، ولی پوشش‌زیرین (گنبد فعلی) موجود است.

داخل بنا به‌صورت هشت‌ضلعی با طاق‌نماهای زیبایی است که احتمالا در دوره قاجار اندودگچ داشته است، مرمت‌های انجام شده بر روی بناهای مجموعه به شرح ذیل است:

استحکام‌بخشی‌های لازم در بقعه اصلی و پی‌سازی و پی‌بندی خاک‌برداری و یافتن پلان مسجد سلجوقی و مسجد ایلخانی در زیر مسجد چوبی قاجاری (که در مسجد سلجوقی آثار محراب گچبری شده زیبایی که عمدا خرد شده بود به‌دست آمد) مرمت نقاشی‌های دوره صفوی تعویض کاشی‌های گنبد امام‌زاده محمد(ع) بازسازی سقف ضلع غربی مدرسه شاهرخیه مرمت و استحکام بخش‌های لازم در قسمت‌های مختلف مسجد و مدرسه و کتابخانه و زورخانه و حجره‌های آن پی‌سازی لازم در مسجد جامع بازسازی ضلع شمالی و غربی مسجد جامع براساس پی‌گردی‌های لازم و یافتن پایه‌های اصلی انجام عملیات مطالعاتی در قسمت‌های مختلف مجموعه مرمت سردر مسجد جامع و نماهای اصلی مجموعه در ضلع غربی مرمت‌های لازم در ایوان الجایتو و ایوان غربی و تثبیت تزئینات مربوطه طراحی و ساخت دیوار حریم مناسب در ضلع شمالی و در ضلع شرقی با یک دروازه ورودی هماهنگ با مجموعه از این مجموعه دو بنا به شرح ذیل به‌ثبت آثار ملی رسیده‌اند
برج کاشانه (برج آرامگاهی است نزدیک مسجد جامع) در تاریخ 1310 به شماره 69 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.

مسجد شیخ بسطامی (مسجد چوبی) در سال 1310 به شماره متر است 110x در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است ابعاد این بنا حدود 68200 است.

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » روح اله عنبری دانشجوی رشته معماری ( یکشنبه 87/10/15 :: ساعت 3:23 عصر )

»» شکوه یک هنردر معماری سنتی

تحقیقات کارشناسی روی بناهای شهری چون اصفهان رگه های جالبی از عناصر ملی را در روح معماری سنتی این شهر نشان می دهد.

به گفته کارشناسان بیشتر ساختمان ها با معماری سنتی در شهر تاریخی اصفهان مکانی به نام ایوان دارند. وجود تزئینات و گچبری های بسیار زیبا در این قسمت نشان دهنده روح هنر پروری هنرمندان بزرگ اصفهانی است. بررسی کارشناسی نشان می دهد در بناهای کهن عمق ایوان با زاویه تابش خورشید در هنگام ظهر تنظیم شده است . هنگامی که خورشید اوج می گیرد و بیشترین زاویه را به سطح افق پیدا می کند، ایوان مانع از ورود تابش های گرم و سوزان به درون ساختمان می شود و دمای داخلی اتاق ها را نیز کنترل می کند. سایبان های ایجاد شده بر روی پنجره ها چه از نوع سایبان های عمودی و چه افقی چنین کارکردی دارند، به گونه ای که سایبان های افقی بالای پنجره هاهنگام نیمروز و سایبان های عمودی دو طرف پنجره ها هنگام صبح و عصر به خوبی این نقش را ایفا می کنند. میزان عقب نشینی پنجره ها به درون دیوار نیز در ارتباط مستقیم بااین نقش پذیری است . در فصل سرد به علت کاهش زاویه تابش خورشید ایوان هیچ مزاحمتی برای ورود تابش مستقیم به درون فضای اتاق ها ایجاد نمی کند و آفتابگیری بسیار مناسب آن فضای ایده آلی را برای استراحت نیمروزی فراهم می کند .

کارشناسان بر این عقیده اند که اماکن حکومتی یا همان کاخ های به جا مانده از دوران اسلامی اگر چه در ابتدا تلفیقی از هنر معماری اسلامی و غیر اسلامی بود، اما با گذشت زمان مسلمانان به عنوان بانیان این هنر به چنان پیشرفت و ترقی دست یافته و از خود ابتکار و خلاقیت نشان دادند که غربی ها از معماری اسلامی بهره گرفته و در ساخت و سازهای خود از آن بهره مند شدند. هنر اسلامی و بویژه معماری با گذشت زمان بسیار پیشرفت کرده و افراد بویژه حکام و پادشاهان سعی می کردند از این هنر غافل نمانند و در ساخت اماکن مختلف از آن بهره مند شوند. نشان این هنر بر چهره ساختمان هایی چون مساجد، حمام، معابد و خانه های مسکونی استفاده می شد. با این حال تغییر مناسبات اجتماعی در کنار روند تغییرات جمعیتی، شدت گیری روند صنعتی شدن و نگاه ابزاری به مفهوم توسعه در دوره ای از تاریخ این سرزمین همه و همه در کنار هم باعث شد که بناهای شهری ما با فاصله ای عجیب از روح معماری کشور به سمت یک نوع هرج و مرج سازه ای پیش بروند. هرج و مرجی که با یک نگاه کلی به خیابان های شهری چون تهران می توان به ابعاد آن پی برد. هرج و مرجی که شاید نتوان در موقعیت کنونی دیگر راهی برای برون رفت از آن پیدا کرد.

نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » روح اله عنبری دانشجوی رشته معماری ( یکشنبه 87/10/15 :: ساعت 3:21 عصر )

»» معماری ویلا و کلیسا
کلیسای رونشان Chapel Of Ronchamp

مکان : نوتردام فرانسه
تاریخ ساخت : 1957- 1955
ویژگی : در این کلیسا برای اولین بار باید گفت برخلاف سنت ومعماری همیشگی کلیساها ، از احجام و خطــــــوط متضاد ( منحنی و شکسته ) استفاده شده است و لوکوربوزیه به کمک نیروی قرینگی در پلان سعی داشته است تا این تضاد با سایر کلیسا ها را به تعادل برساند. سازه ی کلیسا از جنس بتن است ، نور کلیسا از سقف و دیوارهای اطراف سالن کلیسا و دو برج استوانه ای تأمین می شود. شکل کلی کلیسا و سقف آن بنا دیدگاه های مختلف شبیه بادبان کشتی و پوسته ی خرچنگ و...می باشد.
این کلیسا در ستایش تحت تاثیر معماری آکروپلیس یونان ، از یک شیب پایین به بالا می آید و این امر باعث می شود ساختمان به صورت تندیس گونه به نظر بیاید . دیوارهای رمانسک ، سازه باربر ، پنجره هایی بدون هیچ تناسبات و معیاری در نما کار شده و سقف به صورت صدف است .

ویلا شودان

مکان : احمد آباد هند
تاریخ ساخت : 56-1955

ویژگی : ویلا شودان را می توان سرآمد تفکرات لوکوربوزیه در معمای مدرن دانست چون اصل معماری مدرن را بیان می کند و مانند ویلا ساوا پلان و نمای آزاد را هم می توان در این ویلا دید . فرم ویلاشودان بخوبی با اقلیم حاره ای هند تعامل دارد . سقف ویلا همانند چتری عمل می کند و سوراخ ها در دل بنا این مکان را می دهند که نسیم خنک از بین آنها و تراس ها عبور کند.