تحقیقات کارشناسی روی بناهای شهری چون اصفهان رگه های جالبی از عناصر ملی را در روح معماری سنتی این شهر نشان می دهد.
به گفته کارشناسان بیشتر ساختمان ها با معماری سنتی در شهر تاریخی اصفهان مکانی به نام ایوان دارند. وجود تزئینات و گچبری های بسیار زیبا در این قسمت نشان دهنده روح هنر پروری هنرمندان بزرگ اصفهانی است. بررسی کارشناسی نشان می دهد در بناهای کهن عمق ایوان با زاویه تابش خورشید در هنگام ظهر تنظیم شده است . هنگامی که خورشید اوج می گیرد و بیشترین زاویه را به سطح افق پیدا می کند، ایوان مانع از ورود تابش های گرم و سوزان به درون ساختمان می شود و دمای داخلی اتاق ها را نیز کنترل می کند. سایبان های ایجاد شده بر روی پنجره ها چه از نوع سایبان های عمودی و چه افقی چنین کارکردی دارند، به گونه ای که سایبان های افقی بالای پنجره هاهنگام نیمروز و سایبان های عمودی دو طرف پنجره ها هنگام صبح و عصر به خوبی این نقش را ایفا می کنند. میزان عقب نشینی پنجره ها به درون دیوار نیز در ارتباط مستقیم بااین نقش پذیری است . در فصل سرد به علت کاهش زاویه تابش خورشید ایوان هیچ مزاحمتی برای ورود تابش مستقیم به درون فضای اتاق ها ایجاد نمی کند و آفتابگیری بسیار مناسب آن فضای ایده آلی را برای استراحت نیمروزی فراهم می کند .
کارشناسان بر این عقیده اند که اماکن حکومتی یا همان کاخ های به جا مانده از دوران اسلامی اگر چه در ابتدا تلفیقی از هنر معماری اسلامی و غیر اسلامی بود، اما با گذشت زمان مسلمانان به عنوان بانیان این هنر به چنان پیشرفت و ترقی دست یافته و از خود ابتکار و خلاقیت نشان دادند که غربی ها از معماری اسلامی بهره گرفته و در ساخت و سازهای خود از آن بهره مند شدند. هنر اسلامی و بویژه معماری با گذشت زمان بسیار پیشرفت کرده و افراد بویژه حکام و پادشاهان سعی می کردند از این هنر غافل نمانند و در ساخت اماکن مختلف از آن بهره مند شوند. نشان این هنر بر چهره ساختمان هایی چون مساجد، حمام، معابد و خانه های مسکونی استفاده می شد. با این حال تغییر مناسبات اجتماعی در کنار روند تغییرات جمعیتی، شدت گیری روند صنعتی شدن و نگاه ابزاری به مفهوم توسعه در دوره ای از تاریخ این سرزمین همه و همه در کنار هم باعث شد که بناهای شهری ما با فاصله ای عجیب از روح معماری کشور به سمت یک نوع هرج و مرج سازه ای پیش بروند. هرج و مرجی که با یک نگاه کلی به خیابان های شهری چون تهران می توان به ابعاد آن پی برد. هرج و مرجی که شاید نتوان در موقعیت کنونی دیگر راهی برای برون رفت از آن پیدا کرد.
